Danas godišnjica smrti Mehmeda Spahe

Jedno od njegovih značajnih političkih dostignuća je "turski paragraf". Naime, prilikom donošenja Vidovdanskog ustava 1921. godine, ili prvog ustava novouspostavljene jugoslavenske države, Spaho je dobio teritorijalnu kompaktnost Bosne u novoj administrativnoj podjeli zemlje, ili čuveni čl. 135, odnosno „turski paragraf", kako se taj članak kolokvijalno zvao. Ustavom je nova kraljevina bila podijeljena na 26 oblasti, a jedino je zaključeno da Bosna i Hercegovina neokrnjena „ostaje u postojećim granicama".

Spomenutim članom je „Spaho načelo autonomije, kompaktnosti i posebnosti Bosne unutar složene jugoslavenske zajednice, pa bez obzira kako se ona zvala, čvrsto afirmisao kao osnovni cilj, ili osnovnu vrijednost, svake bošnjačke politike. To je njegova temeljna zasluga, ili doprinos razvoju bošnjačkog političkog mišljenja i bosanske političke prakse" - kako je to prokomentirao Šaćir Filandra.

Još jedna zasluga dr. Spahe je bila u tome da se stalo na kraj (uglavnom srbijanskom) bezakonju i otimanju, najviše u Bosni, ali i SHS-u, doprinijevši zaustavljanju političke krize u zemlji, što je Muhamed Hadžijahić djelimično i dokumentovao.

Dr. Mehmed Spaho je bio i ostao bosanski političar koji je principe autonomije, kompaktnosti i posebnosti Bosne i Hercegovine unutar jugoslavenske zajednice čvrsto afirmisao kao cilj vlastite politike, ili konsekventno osnovnu vrijednost svake bošnjačke politike. To se može smatrati njegovom temeljnom zaslugom i doprinosom razvoju bošnjačkog političkog mišljenja i bosanske političke prakse, zajedno sa reisu-l-ulemom Džemaludin ef. Čauševićem i nizom drugih boraca za očuvanje svoje zemlje i svog nacionalnog i duhovnog identiteta, protiv povijesnih i geostrateških zamki Bosni i Bošnjacima.

Biografija

Mehmed Spaho je rođen u 13. marta 1883. godine u Sarajevu, od oca Hasana i majke Fatime. Otac mu je bio veliki poznavalac šerijatskog prava, te je poslove kadije obavljao u Jajcu, Sofiji, Damasku i Kairu. Odrastao je u porodici u kojoj je pored roditelja imao tri sestre (Behija, Aiša i Habiba), i dva brata (Fehim i Mustafa). Osnovnu školu i Veliku realnu gimnaziju je pohađao i završio u Sarajevu kao dobar učenik. 1906. godine je diplomirao na Pravnom fakultetu Univerziteta u Beču. Krajem 1907. godine polagao je doktorski ispit a 7. februara 1908. godine je i službeno promoviran u doktora pravnih nauka.U vrijeme studija, u Beču, Spaho je bio član organizacije pod nazivom "Zvijezda", organizacije koja je okupjala muslimanske studente. Po povratku iz Beča, radio je kao sudski prislušnik do 1908. godine. Od 1910. godine radio je za advokata Josefa Fischera kao advokat pripravnik.[2] Kada je 1910. godine u Sarajevu osnovana Trgovačko-obrtnička komora, na sjednici održanoj 11. novembra iste godine, Spaho je izabran za sekretara komore. Tu dužnost je preuzeo 1. januara 1911. godine. 1914. godine izabran je u Gradsko vijeće Sarajeva, nakon što se njegov politički saradnik i prijatelj, Esad Kulović, povukao sa te funkcije. Već ovim, Spaho se počeo baviti i ekonomijom i politikom.

Za vrijeme postojanja Kraljevine SHS dolazi do formiranja različitih organizacija i stranaka koje okupljaju muslimansku elitu. Muslimanska narodna organizacija (MNO), kasnije JMO, politička partija osnovana 1906. godine, bila je veliki oponent režima i promovisala je ideju posebnosti muslimana u odnosu na pravoslavce i katolike. Nakon 16. februara 1919. godine i donošenja odluke o formiranju JMO Spaho postaje član te stranke u maju iste godine.

Nakon uspostave šestojanuarske diktature i formiranja nove Vlade, prestaje obavljati funkciju ministra trgovine i industrije, koju je obavljao od 1927. godine u vladi Velje Vukičevića. Osnivanjem nove vlade na čije čelo je postavljen general Petar Živković, kao jedan od mogućih ministara u toj Vladi spominjao se i Mehmed Spaho. Međutim, iz razgovora Spahe sa njemačkim konzulom u Sarajevu, Driefelom, saznajemo da mu je doista nuđena pozicija ministra u Vladi, što je Mehmed Spaho odbio jer je od njega bilo zatraženo da dâ svoj pristanak na podjelu Bosne.

Period od uspostave diktature pa do 1932. godine karakteriše se kao političko mirovanje Spahe, jer je nakon 6. januara 1929. godine u tadašnjoj Jugoslaviji ugašen politički život, a sve političke partije vjerskog ili lokalnog obilježja su zabranjene.

Bio je član Muslimanske narodne organizacije, član Narodnog vijeća poslije sloma Austro-Ugarske i ministar u Kraljevini SHS od 1921. do 1939. godine. Mehmed Spaho je bio prvi Bošnjak u Vladi Kraljevine SHS, a kao jedan od trojice ministara iz BiH i to po etničko-vjerskom ključu: Hrvat dr. Tugomir Alaupović je bio ministar vjera, a Srbin Uroš Krulj ministar zdravlja. Spaho je također jedan od dva priznata zastupnika Jugoslavenske muslimanske organizacije među 11 Bošnjaka od 42 zastupnika Narodnog vijeća SHS za BiH. Jugoslavenska muslimanska organizacija je u to vrijeme smatrala da joj pripada 15 zastupničkih mjesta.

Preminuo je 1939. godine u Beogradu pod nerazjašnjenim okolnostima. Članovi njegove porodice i najbliži saradnici smatraju da je bio otrovan, da bi se uklonio kao moguća prepreka sporazumu Cvetković-Maček. Naime zbog svog političkog djelovanja i pogleda na aktuelnu političku situaciju koja je u to doba vladala u Kraljevini Jugoslaviji, Mehmed Spaho je imao političkih neprijatelja. Prije same smrti, na njega su pokušana tri atentata, dok je, kako se navodi, četvrti pokušaj ipak bio uspješan.

U haremu Gazi Husrev-begove džamije mu je mezar. Muški nišan sa fesom na sarkofagu, izrađen od prilepskog mramora, nosi natpis i na uzglavnom i nožnom nišanu.

(Vijesti.ba)