Zašto BiH nije u NATO-u i EU: Berlinski kongres kao putokaz Briselu

Piše: Adnan Kapo

Prošlo je blizu 150 godina od Berlinskog kongresa i Balkan je ponovo mjesto gdje se odmjeravaju snage današnjih globalnih sila, ili dvije političke vizije svijeta.

Iluzija je da Srbija dugoročno može ostati neutralna i neintegrisana u euroatlantsku sigurnosnu strukturu, a biti okružena zemljama koje su dio tog poretka. Još veća je zabluda da jedan dio Bosne i Hercegovine, njen manji i siromašniji entitet, može zaustaviti integraciju Bosne i Hercegovine u NATO i Evropsku uniju. Postavlja se pitanje, šta upućuje na takve tvrdnje i da li one imaju utemeljenja?

Kolektivni zapad je u posljednjih 10 godina raznim metodama pokušao privoliti Beograd da se okrene budućnosti i postane dio razvijenog i demokratskog svijeta. Na tom putu je iz Berlina 2014. godine pokrenut tzv. Berlinski proces kao podrška zemljama Zapadnog Balkana za bolju međusobnu saradnju i bržu integraciju u EU. Zatim je podržavan projekat Otvorenog Balkana, koji se pokazao nerealnim i nepravednim za sve zemlje koje su bile pozvane da mu se pridruže. Bez obzira što nijedan proces nije doveden do kraja, predstavljen je treći proces sa sličnim ciljevima upakovan pod nazivom “Plan rasta”, koji tek treba biti testiran. Ironično je da su sve to vrijeme umjesto relaksacije odnosa rasle tenzije na Balkanu, što je obrnut rezultat od očekivanog. Sa posljednjim paketom, iako zemljama regije obezbjeđuje finansijsku podršku u iznosu od 6 miliardi eura, napetosti doživljavaju svoj vrhunac.

U širem geopolitičkom kontekstu Berlinski proces je bio ustvari evropski odgovor na aneksiju Krima od strane Rusije, koja se desila nekoliko mjeseci ranije iste te godine. Kako se razvijala dinamika odnosa između Rusije i Ukrajine u posljednjem desteljeću sa lošeg na gore, tako su paralelno rasle i napetosti na Zapadnom Balkanu. Berlinski proces je davno zaboravljen, i sada se Evropa bavi zaustavljanjem potencijalnog novog žarišta na Balkanu jer sva nastojanja da se Srbija ekonomskim mjerama privoli na kooperativnost, očigledno nisu dala rezultat. Pokazalo se da problem Balkana nije u slaboj ekonomiji, pa je potreban novac da se ona unaprijedi, nego problem leži u nastavku politike Srbije iz 1990-tih kojom želi prisvojiti dijelove teritorija susjednih država. Takav stav se iznosi javno od nosilaca najviših funkcija u Beogradu, kao i njihovih sljedbenika u Banja Luci.

Još od 1844. godine i Načertanija Ilije Garašanina Srbija gaji ambicije za širenje na prostor Bosne i Hercegovine. Prva takva prilika nakon Načertanija ukazala se na Berlinskom kongresu 1878. godine gdje su zasjedale tadašnje velike sile krojeći novu geopolitičku mapu Evrope. Učesnici Kongresa bili su Njemačka kao domaćin, zatim Velika Britanija, Francuska, Italija, Austrougarska, Rusija i Osmansko carstvo. Prisutni su se složili i odlučili da Bosna i Hercegovina pređe pod upravu Austrougarske, koja je kasnije 1908. godine i anektirala Bosnu i Hercegovinu. Naravno, složila se i Rusija.

Srbiji u Berlinu nije dozvoljeno širenje zapadno od rijeke Drine, čime je Drina potvrđena kao duboka granica na razmeđu svjetova, koja je i prije toga kroz historiju dijelila Istočno i Zapadno Rimsko carstvo od 4. vijeka, zatim istočnu i zapadnu crkvu od 11. vijeka. Prvi svjetski rat je počeo na Drini 1914. godine tako što je Austrougarska napala Srbiju, nakon što je u Sarajevu izvršen atentat na austrougarskog prijestolonasljednika Franca Ferdinanda, a 20. stoljeće, makar ono evropsko, završilo je također na Drini kada je počinjen genocid u Srebrenici 1995. godine. Prema presudi Međunarodnog suda pravde u Hagu od 26. februara 2007. godine, na koju se poziva Narodna skupština Republike Srbije u Deklaraciji o osudi zločina u Srebrenici od 31. marta 2010. godine, genocid su počinile Vojska i policija Republike Srpske, a utvrđena je i odgovornost Srbije da je prekršila Konvenciju o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida. Usvajanje Deklaracije je uslijedilo nakon diplomatske inicijative bivšeg člana Predsjedništva BiH dr. Harisa Silajdžića te uz lobiranje, između ostalih, tadašnjeg ministra inostranih poslova Republike Turske dr. Ahmeta Davutoglua. U Deklaraciji Skupštine Srbije između ostalog stoji: “Narodna skupština Republike Srbije najoštrije osuđuje zločin izvršen nad bošnjačkim stanovništvom u Srebrenici jula 1995. godine, na način utvrđen presudom Međunarodnog suda pravde.”

Prošlo je blizu 150 godina od Berlinskog kongresa i Balkan je ponovo mjesto gdje se odmjeravaju snage današnjih globalnih sila, ili dvije političke vizije svijeta. Sa jedne strane to je Euroatlantski svijet predvođen Sjedinjenim Američkim Državama, a sa druge koncept Ruskog svijeta. U poređenju sa 1878. godinom i Berlinskim kongresom, ipak postoji jedna suštinska razlika. Glavna granica gdje su se dodirivili svjetski utjecaji kroz historiju, tj. na rijeci Drini, sada je pomjerena daleko na istok na rijeku Dnjepar u Ukrajini. Zapadni Balkan se nalazi duboko u pozadini NATO-a i Evropske unije, gdje sigurnosni rizici postoje, ali su puno manji nego što su bili 1878. godine kada su se na Balkanu sudarala tri velika carstva: Austrougarsko, Rusko i Osmansko. Ipak, i u takvim postavkama većeg rizika, tadašnji zapadni lideri su preuzeli kontrolu nad Bosnom i Hercegovinom i potvrdili rijeku Drinu kao granicu.

Trenutno na Balkanu rastu tenzije između Srbije i njenih susjeda jer se paralelno sa situacijom u Ukrajini pokušava destabilizovati jugoistočno krilo Evropske unije i NATO-a. Posebno je to izraženo u BiH i na Kosovu, gdje zapadni saveznici pojačavaju svoje prisustvo novim trupama i teškom mehanizacijom i artiljerijom. Ako se uzme u obzir da su ostali susjedi Srbije u NATO-u, onda je očigledno da jačanje vojnih snaga u BiH i na Kosovu znači ponovno potvrđivanje granice između dva svijeta, ovaj put Euroatlantskog, i neutralne Srbije koja ne želi biti članica Sjeveroatlantskog saveza. Ako se tome doda nedavno premještanje jedinica Hrvatske vojske blizu granice sa Srbijom, i slanje dodatnih savezničkih trupa u Bugarsku, dolazi se do jednostavnog zaključka da se oko neutralne Srbije učvršćuje euroatlantski poredak.

Ono što je potrebno u ovom momentu jeste da, prije svega, “sjeveroatlantski” Brisel pod hitno integriše Bosnu i Hercegovinu u NATO i de jure prihvati BiH u svoje članstvo. Tu odluku, uz pomoć proevropskih političara u BiH i mehanizama koje posjeduje visoki predstavnik, treba slijediti i “evropski” Brisel te po ubrzanoj proceduri uvesti BiH u punopravno članstvo Evropske unije. Time zauvijek prestaju velikodržavni snovi beogradskog režima o širenju granica na račun susjeda, posebno zapadno od Drine. Poruka bi bila vrlo jasna i precizna, a to je da će ostatak Balkana prije ili kasnije postati dio euroatlantske porodice država. Tek tada će nastupiti istinska demokratizacija u Srbiji koja će potisnuti antievropsku politiku i pokrenuti proces pridruživanja porodici drugih evropskih država.

Odluke Berlinskog kongresa 1878. godine donosile su se u puno složenijoj geopolitičkoj situaciji. Austorugarska je tada u svom sastavu imala prostor današnje Slovenije i Hrvatske, a onda je dobila i Bosnu i Hercegovinu. Danas su Slovenija i Hrvatska članice Evropske unije i NATO-a, a zašto BiH nije? Da li nedostaje hrabrosti i odlučnosti u Briselu da se donesu odluke kojima će se konačno i formalno BiH integrisati u Euroatlantski svijet? Danas je to puno jednostavnije, bez obzira na određene izazove koji stoje na tom putu.


(Vijesti.ba / IGES.ba)